Tanıma ve tenfiz davalarında görevli mahkeme MÖHUK m.51 uyarınca asliye hukuk mahkemeleridir. Bu hususun bir istisnası vardır ki o da; 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun’un 4. Maddesi uyarınca ‘’Tanınması ya da tenfizi istenen yabancı mahkeme kararının aile hukukuna ilişkin olması halinde görevli mahkeme aile mahkemesidir.’’

Irak Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında 19 Nisan 1990 tarihinde, ‘’Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Arasında Hukuki ve Adli İşbirliği Sözleşmesi” düzenlenmiştir. Bu sözleşme 2 Ağustos 1992 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Sözleşmede, hukuki ve ticari konulardaki mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi ile adli yardım ve teminat muafiyeti hususları düzenlenmiştir.

Sözleşmede hukuki ve ticari konularda adli yardım hususu m.7’ de şu şekilde açıklanmıştır:

M.7: ‘’1.Akit Taraflar, ticarî, hukukî ve ahvali şahsiye konularında karşılıklı olarak adli yardımlaşmayı taahhüt ederler.

2.Adli yardımlaşma, adli belge ve evrakın tebliği ile davacı ve davalı, tarih ve bilirkişilerin dinlenmesine ilişkin istinabe taleplerinin yerine getirilmesini kapsar.

3.Akit Tarafların Adalet Bakanlıkları işbu maddenin 1. ve 2 fıkralarında belirtilen hususları yerine getirecek yetkili makamı tayin eder. Adli yardımlaşmaya ilişkin evraklar diplomatik veya konsolosluk temsilcilikleri yoluyla Adalet Bakanlıklarına ulaştırılır.

4.Bu Sözleşme uyarınca gönderilen her türlü talep belgeleri, tasdik ve benzeri formalitelerden muaftır.

5. Belgeler bunu vermekle yükümlü makamların imza ve mühürlerini taşıyacak, çoğaltılması söz konusu ise, aslına uygunluğu yine aynı makamca onaylanacaktır.

Belgenin doğruluğu hakkında ciddi kuşkular bulunması halinde, tevsiki yetkili makamlar aracılığı ile gerçekleştirilecektir.’’

Irak uyruklu davacıdan teminat istenebilir mi? Sözleşmenin 1. Bölümünde teminat akçesinden muafiyet düzenlenmiştir. Sözleşmenin 1. Maddesine göre ;

M.1: ‘’Akit Taraflardan birinin vatandaşları, diğer Taraf ülkesinde bu Devletin vatandaşlarının tabi olduğu şartlarda, hak ve menfaatlerinin müdafaası izin mahkemelere serbestçe müracaat hakkına sahiptirler. Hukuki korumadın aynı şekilde yararlanırlar.

Akit Taraflardan birinin vatandaşlarından diğer Taraf ülkesinde yabancı olmak, ikâmetgahı veya mensi olmamak gibi nedenlerle her ne ad ile olursa olsun kefalet veya teminat akçesi istenilemez. Aynı kural yargılama giderlerinin karşılanması içinde geçerlidir.’’

Sözleşme maddesinden de anlaşılacağı üzere Irak uyruklu davacı Türkiye Cumhuriyeti’nde açmış olduğu davaların harç ve teminatından muaftır. Anayasa m.90’a göre de Uluslararası Anlaşmalar iç hukukumuza doğrudan uygulanabilmektedir. Bu düzenlemeler ışığında, işbu anlaşma gereği Irak vatandaşları ülkemizde dava açmak istedikleri, takip başlatmak istedikleri ya da müdahale talepleri olduğu takdirde yabancılık teminatından muaf olacaklardır.

Ayrıca MÖHUK M.48/2 ‘e göre de; ‘’Mahkeme, dava açanı, davaya katılanı veya icra takibi yapanı karşılıklılık esasına göre teminattan muaf tutar.’’ Yani karşılıklılık esası halinde teminattan muafiyet doğacaktır.

Sözleşmede hukuki ve ticari kararların tanınması ve tenfizi m.79’da hüküm altına alınmıştır. Buna göre ;

M.79:  ‘‘Akit Taraflardan her biri Akit Taraf ülkesinde kendi mevzuatına göre verilmiş ve icra kabiliyetini aşağıdaki kararları tanır ve tenfiz eder:

1. Hukukî ve ticarî konularda kesinleşmiş adlî kararlan;
2. Cezaî konularda zararın tazmini ve malların iadesini öngören kesinleşmiş adlî kararları,
3. Hukukî ve ticarî konularda hakem kararları.’’

İlgili maddelerden anlaşıldığı üzere hem mahkeme kararlarının hem de hakem kararlarının tanınması ve tenfizi mümkündür.

Irak Cumhuriyeti ile ilgili Irak mahkemeleri tarafından verilmiş kararların Türkiye’de tanınması ve tenfizi için bu anlaşmaya dayanılarak karşılıklılık hususu da belirtilebilir. Ayrıca, tanıma ve tenfiz davalarında karşılıklılık dışında kanunda sayılan diğer kriterlerin de uygun olması gerektiği unutulmamalıdır.